ΤΟ ΔΡΩΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΡΩΜΥΛΙΑΣ ΣΤΗ ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΗ ΛΑΡΙΣΑΣ
ΕΧΕΙ ΕΓΓΡΑΦΕΙ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΑΥΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΤΗΝ 17 ΙΟΥΛΙΟΥ 2023
H καμήλα και ο ντιβιτζής είναι ένα δρώμενο του Δωδεκαημέρου της Ανατολικής Ρωμυλίας. Το έθιμο αυτό μας γυρίζει, στην εποχή της Διονυσιακής λατρείας (προσαρμοσμένο στους Χριστιανικούς χρόνους), στους εορτασμούς της βλάστησης και της ιερής τρέλας (ξέφρενους χορούς) που προκαλεί η πόση του οίνου. Το έθιμο έχει σαν στόχο να «ξυπνήσει» τη γη και να καρπίσει, γι΄ αυτό και ο ντιβιζτής χτυπά το τοπούζι (φαλόμορφο ξύλινο όπλο) στη γη και δίνει τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να γλεντήσουν και να ευχηθούν καλή χρονιά, με υγεία και καλή σοδειά. Το δρώμενο αναβιώνει ή αναβίωνε, με διάφορες παραλλαγές, σε πολλές περιοχές στην Ελλάδα, όπου ζούνε απόγονοι προσφύγων από την Ανατολική Ρωμυλία, όπως Νέο Μοναστήρι Φθιώτιδας (με μια ιδιαίτερη δυναμική), Αιγίνιο Πιιερίας, Κομοτηνή, Μεγάλο Μοναστήρι Λάρισας, Έβρος κ.α.
Ιστορικά στοιχεία για το δρώμενο
Με καταγωγή από την Ανατολική Ρωμυλία το δρώμενο διεξαγόταν, παραμονή και ανήμερα της πρωτοχρονιάς σε αρκετά χωριά όπως στο Μεγ. και Μικρό Μοναστήρι, Ακ Μπουρνάρ, Καβακλί, Καρυές κλπ. της επαρχίας Καβακλή (Καρυώτικα Χωριά), Από προφορικές μαρτυρίες προκύπτει, ότι στο Μεγάλο Μοναστήρι είχε μια ιδιαίτερη δυναμική. Οι πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία, όταν εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Φιλιππούπολης Λάρισας όπως και σε άλλες περιοχές, δεν ξέχασαν τα ήθη και τα έθιμά τους, παρόλο που έπρεπε να αγωνιστούν για την επιβίωσή τους και τα ενέταξαν στις δραστηριότητες της ζωής τους. Δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την αναβίωση του εθίμου στην Φιλιππούπολη. Προφορικές μαρτυρίες ηλικιωμένων αναφέρουν, ότι ως το τέλος της δεκαετίας του 30 υπήρξαν κάποιες αναβιώσεις με τη συμμετοχή κατοίκων και από άλλα κοντινά χωριά, με προσφυγικό πληθυσμό από την Ανατολική Ρωμυλία και ιδιαίτερα από της Νέες Καρυές. Μετά τον Β’ΠΠ δεν υπάρχουν στοιχεία για την αναβίωση του εθίμου, μέχρι τη δεκαετία 85-95 όπου το δρώμενο αναβίωνε σε διάφορες εκδηλώσεις της Λέσχης και ήταν ιδιαίτερα αγαπητό από την τοπική κοινότητα. Η αγάπη και το ενδιαφέρον της τοπικής κοινότητας για το δρώμενο, οδήγησε το 2014, στην απόφαση να ξεκινήσει συστηματικά η αναβίωσή του μαζί με άλλα έθιμα της ανατολικής Ρωμυλίας που αναβίωναν επί σειρά ετών, όπως αυτά της «γρουνοχαράς» και «καλάντων» Αν. Ρωμυλίας. Η Λέσχη ξεκίνησε την αναβίωση μαζί με παλιούς βιωματικούς πρωταγωνιστές βασιζόμενη στην διπλωματική εργασία του καθηγητή κ. Ιωάννη Πραντζίδη (Ο Παραδοσιακός χορός στις Κοινότητες των Ακμπουναριωτών στο Τζενεραλ Ιντσοβο Βουλγαρίας και στο Αιγίνιο Πιερίας) που αφορούσε στην καταγραφή του δρώμενου, στην περιοχή του Ακ Μπουρνάρ της Ανατολικής Ρωμυλίας. Πρόκειται για μια καταγραφή που συμβάλει στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ανατολικής Ρωμυλίας και δίνει στον μελετητή της, σαφή εικόνα, για την τέλεση του δρώμενου. Από 2014 μέχρι σήμερα, το δρώμενο αναβιώνει, μέσα στο Δωδεκαήμερο και συγκεκριμένα, το τελευταίο Σαββατοκύριακο του χρόνου, στην συνοικία της Φιλιππούπολης Λάρισας, στην πλατεία Ανατολικής Ρωμυλίας. Την αναβίωση στηρίζουν με τη συμμετοχή τους πολιτιστικοί σύλλογοι της περιοχής και πλήθος κόσμου.
Με την αναβίωση του δρώμενου προβάλλεται η λαογραφία και η παράδοση της Ανατολικής Ρωμυλίας. Οι συμμετέχοντες και όχι μόνο, πληροφορούνται για την ιστορία και την παράδοση των προσφύγων από Αν Ρωμυλία, γίνονται κοινωνοί του εθίμου, καλλιεργείται σεβασμός για η σπουδαία παράδοση τους που αποτελεί μέρος του πολιτιστικού ανάγλυφου της Θεσσαλίας. Αναπτύσσεται εξωστρέφεια και επικοινωνία με την τοπική κοινωνία και όχι μόνο, που έχει αποτέλεσμα συνέργειες και περαιτέρω πολιτιστικές ανταλλαγές. Η αναβίωση του δρώμενου τα τελευταία χρόνια στη Φιλιππούπολη ελκύει μεγάλο αριθμό επισκεπτών ενισχύοντας την λειτουργία της τοπικής αγοράς. Επιπλέον συμβάλλει στην ανάπτυξη του τουρισμού σε επίπεδο όχι μόνο της πόλης, αλλά και Θεσσαλίας.
Προσπάθεια Εγγραφής στο Μητρώο ΑΠΚ
Η Εξωραϊστική Μορφωτική Λέσχη Φιλιππούπολης, (η οποία ιδρύθηκε από απογόνους προσφύγων από την Ανατολική Ρωμυλία με σκοπό την διατήρηση και μεταλαμπάδευση της επερχόμενες γενιές των εθίμων και πολιτιστικής κληρονομιάς της αλησμόνητης πατρίδας της Ανατολικής Ρωμυλίας), ξεκίνησε την ενημέρωση της τοπικής κοινότητας για την εγγραφή του δρώμενου ως στοιχείο της ΑΠΚ, προκειμένου να διασωθεί αλλά και να γίνει γνωστό και σε άλλες περιοχές. Έχει υποβάλλει σχετικό δελτίο ΑΠΚ τον Ιούνιο του 2021, προκειμένου να έγγραφεί το δρώμενο στο Μητρώο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Από την πρώτη στιγμή τα μέλη της Λέσχης αλλά και μέλη άλλων τοπικών συλλόγων (Φιλιππούπολης και Λάρισας) που έλκουν την καταγωγή της από την Ανατολική Ρωμυλία (Σύλλογος Αν. Ρωμυλίας Ν. Λάρισας και Αγροτικός Συνεταιρισμός Λαχανοπαραγωγών Ν. Φιλιππούπολης , καταγόμενων εξ Αν. Ρωμυλίας) συμμετείχαν της διαδικασίες. Η προσπάθεια ξεκίνησε στο τέλος του 2019, αμέσως μετά την αναβίωση του δρώμενου που τη συγκεκριμένη χρονιά συγκέντρωσε τους περισσότερους επισκέπτες. Η Λέσχη απευθύνθηκε στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Λάρισας προκειμένου να συμβάλει στην επιστημονική τεκμηρίωση της προσπάθειας. Η διευθύντρια του Μουσείου κα Φανή Καλοκαιρινού, Αρχαιολόγος και Ιστορικός είναι η επιστημονική σύμβουλος της Λέσχης. Ο Δήμος Λαρισαίων από την πρώτη στιγμή με την Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Επιστημών αγκάλιασε την προσπάθεια. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας με την αντιπεριφέρεια Πολιτισμού και Νεολαίας στήριξε την προσπάθεια και συνέβαλε με την συνέντευξη τύπου που οργάνωσε, για τη διαβούλευση που ξεκίνησε, μετά την αποδοχή για εξέταση του αιτήματος για ένταξη του δρώμενου στο μητρώο ΑΠΚ. Αρωγός στη προσπάθεια ανάδειξης του δρώμενου ως στοιχείου της ΑΠΚ είναι ο Δημοσιογραφικός Οργανισμός «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», μέσω της τοπικής εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, η οποία φιλοξένησε την πρόσκληση για διαβούλευση και δημοσίευσε ενημερώσεις για το δρώμενο. Αυτό που έπαιξε καταλυτικό ρόλο προκειμένου να προχωρήσει η Λέσχη άμεσα στην προσπάθεια εγγραφής, ήταν η προσέλευση πολλών βιωματικών πρωταγωνιστών και πολλών μελών της κοινότητας, προκειμένου να συμβάλουν στις εργασίες για την εγγραφή του στοιχείου. Την 17-7-2023 με την υπ' αριθ. 347800 Απόφαση της Υπ. Πολιτισμού κας Μενδώνης Λίνας, το στοιχείο, εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδος, ως αναπαράσταση του δρώμενου στη Φιλιππούπολη Λάρισας.
Διαφύλαξη και ανάδειξη του εθίμου
Η Λέσχη καταβάλει προσπάθεια να μεταδοθεί το έθιμο στις νεότερες γενιές με την παρουσίαση του στα εφηβικά τμήματα, αναλύοντας τον τρόπο διεξαγωγής του δρώμενου με την συμμετοχή παλιών βιωματικών πρωταγωνιστών. Ο συνδυασμός της προφορικής παράδοσης μαζί με τα μαθήματα τραγουδιών και χορών που λαμβάνουν χώρα στην αναβίωση και η ταυτόχρονη συμμετοχή εφήβων και ατόμων νεαρής ηλικίας, έχει ως αποτέλεσμα την βιωματική μεταβίβαση του εθίμου στις νεότερες γενιές. Επιπλέον μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας σε συνεργασία με την Λέσχη, γίνεται διάδοση του εθίμου και της παράδοσης των προσφύγων από την Ανατολική Ρωμυλία, σε μαθητές και φοιτητές. Στόχος είναι η μετάδοση του στοιχείου στους νεότερους και παράλληλα η καλλιέργεια σεβασμού για την πολιτιστική κληρονομιά του παρελθόντος, αλλά και η ευθύνη για τη διαφύλαξή της αργότερα από τους ίδιους ως ενήλικες πλέον ή μεγαλύτερης ηλικίας ενεργούς πολίτες. Τέλος, κατά καιρούς παρουσιάζεται μαζί με την μουσικοχορευτική του παράδοση σε άλλες κοινότητες εντός και εκτός χώρας.
Με επικεφαλής το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας έχει ξεκινήσει η καταγραφή και επιστημονική έρευνα για το έθιμο και την μουσικοχορευτική παράδοσή του. Μέσα από δομημένες και ελεύθερες συνεντεύξεις προσφύγων 2ης, 3ης και 4ης γενιάς συγκεντρώνονται και καταγράφονται πληροφορίες και ιστορικά στοιχεία με στόχο τη διάσωσή και ανάδειξή τους . Με τον τρόπο αυτό έχει ξεκινήσει από τη Λέσχη, η οργάνωση αρχείου προφορικής Ιστορίας, παρακαταθήκη για της επόμενες γενιές. Παράλληλα συντελείται καταγραφή και ψηφιοποίηση σχετικού φωτογραφικού και αρχειακού υλικού της Λέσχης και μελών της κοινότητας. Από την πλευρά του Δήμου και της Περιφέρειας Θεσσαλίας υπάρχει οικονομική στήριξη για την αναβίωση του εθίμου σε τοπικό πλαίσιο. Στην αναβίωση του εθίμου εμπλέκονται άτομα νεαρής ηλικίας με σκοπό να καλλιεργηθεί ο σεβασμός για την διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ανατολικής Ρωμυλίας.
Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης που θα εφαρμοστούν στο μέλλον (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)
Καταγραφή και επιστημονική έρευνα από το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Λάρισας για το έθιμο και την μουσικοχορευτική του παράδοση. Επίσης, σε συνεργασία με το Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Λάρισας θα γυριστεί ντοκιμαντέρ, που θα περιλαμβάνει τις διαδικασίες κατασκευής της καμήλας, της φορεσιάς του ντιβιτζή και των παππούκων καθώς και την καταγραφή τέλεσης του δρώμενου, προκειμένου να διατεθεί ατελώς, στους πολιτιστικούς φορείς της πόλης και σε όσους επιθυμούν να ερευνήσουν περεταίρω τη διεξαγωγή του δρώμενου.
Μέσω των δράσεων του Λαογραφικού και Ιστορικού Μουσείου Λάρισας θα γίνεται παρουσίαση σε σχολεία, συλλόγους και σε άλλες πολιτιστικές ομάδες. Διάχυση του εθίμου και της μουσικοχορευτικής παράδοσης του, εντός και εκτός των ορίων της χώρας και παρουσίασή του σε ελληνικές κοινότητες. Συνεργασία με άλλους συλλόγους Ανατολικής Ρωμυλίας με στόχο, να αναδειχθούν οι διάφορες παραλλαγές του εθίμου που συναντιούνται σε άλλες περιοχές, με σκοπό την οργάνωση επιστημονικών συναντήσεων, προκειμένου να γίνει μια πιο βαθιά έρευνα για το έθιμο. Έκδοση πρακτικών.
Σε συνεργασία με την Περιφέρεια Θεσσαλίας και το Δήμο Λαρισαίων και το Λαογραφικό ιστορικό μουσείο Λάρισας θα εκδοθεί λεύκωμα με φωτογραφικό υλικό από το συγκεκριμένο έθιμο και γενικότερα τα έθιμα του δωδεκαημέρου.
Διάχυση του εθίμου σε μαθητές σε συνεργασία με την Περιφερειακή Δ/νση Εκπαίδευσης Θεσσαλίας. Ειδικά προγράμματα για ΑΜΕΑ που μέσω της μουσικής και του χορού θα συμμετέχουν στο έθιμο. Συνεργασία με ειδικούς παιδαγωγούς.
Η αναβίωση του εθίμου θα προβάλλεται και μέσα από την ιστοσελίδα της Λέσχης και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ώστε να μπορούν οι κοινωνικά και οικονομικά αποκλεισμένοι και όσοι δεν μπορούν να συμμετέχουν δια ζώσης, να το γνωρίσουν και να μάθουν την παράδοση της Ανατολικής Ρωμυλίας.
Η Λέσχη θα συνεχίσει την παρουσίαση στα τμήματα της, τον τρόπο διεξαγωγής του δρώμενου με την συμμετοχή παλιών βιωματικών πρωταγωνιστών. Επίσης θα συνεχιστούν τα μαθήματα χορού και τραγουδιών που αφορούν στο δρώμενο. Σε όλες τις αναβιώσεις θα συμμετέχουν έφηβοι και άτομα νεαρής ηλικίας.